Religijne poznanie Boga.

Religijne poznanie Boga wiąże się istotnie z elementem poznawczym, występującym w każdej religii. W religiach monoteistycznych Bóg ma charakter osobowego Absolutu, którego człowiek uznaje za ostateczne źródło swego istnienia oraz Najwyższe Dobro — cel-kres swego życia i działania. Całe życie człowieka jest drogą do poznania i miłowania Boga. Relacja religijna ma charakter osobowy. Jest świadomą i dobrowolną relacją człowieka do „Ty” Boskiego i wyraża się w postawie wiary, nadziei i miłości. Informacje o Bogu pochodzą zarówno z poznania przednaukowego jak i przekazu społecznego. W religii chrześcijańskiej źródła poznania Boga poszerzone są przez samoobjawiającego się Boga. Szczytem objawienia jest Jezus Chrystus, który ujawnił prawdy dotyczące Boga i Jego stosunku do człowieka, które przekraczają możliwość poznania naturalnego, rozumowego. Prawdy te pochodzące wprost od Boga przyjmowane są przez człowieka na mocy wiary. Kształtują one przekonania i postawy, które są następstwem decyzji człowieka, aby uznać określone zdania za prawdziwe ze względu na autorytet Boga objawiającego (wiara). Nie znosi to jednak naturalnego poznania Boga zarówno przednaukowego, jak i filozoficznego. Objawienie gruntuje te prawdy i dodaje nowe. W poznaniu religijnym współpracują bowiem „fides” i „ratio”.
Poznanie religijne ma charakter praktyczny, a nie — jak w filozofii — informatywno-teoretyczny. Jest poznaniem dla zwiększenia przeżyć w stosunku do Boga, przede wszystkim zaufania, miłości, dla kształtowania postaw religijnych i moralnych. Jest więc istotnie sprzęgnięte z miłością i postępowaniem także moralnym. Ostatecznie ma prowadzić do kontemplacyjnego zatopienia się człowieka w Bogu-Miłości.
Teoriopoznawczo poznanie religijne jest poznaniem zróżnicowanym. Dane jest w aktach intuicji, odczuwania, doświadczania (przeżycia), rozumowania. Wyrażający je język religijny ma charakter symboliczny i pełni funkcję nie tylko informatywną, lecz także ekspresywną i promotywną oraz performatywną. Szczytową formą poznania religijnego Boga jest poznanie mistyczne. Jest to swoiste doświadczenie obecności Boga w duszy ludzkiej. Na to doświadczenie składają się momenty poznawcze i wolitywne. Poznanie mistyczne jest świadomością doznawania obecności Boga w człowieku poprzez doznawanie Jego działania. Działanie to ujawnia się szczególnie w impulsach i natchnieniach wewnętrznych, nakłaniających człowieka do czynów, które są niewspółmierne do ludzkich naturalnych skłonności. Przy często występującym pewnym wewnętrznym rozdarciu (natchnienie do działań przeciwnych naturze) odczuwa się wewnętrzne mocne przylgnięcie do tego dobra, które w natchnieniu porusza człowieka. Natchnienia te wyzwalają więc miłość, jako motor i motyw przemożnego działania. W wyniku takich przeżyć, człowiek jest włączony w wir działania w natchnieniu, które odczuwa jako pochodzące od siły poruszającej od wewnątrz, którą uznaje za Boga. Doświadczenie (przeżycie mistyczne) cechuje się biernością, pewnością oraz koniecznością działania. Dominującym przeżyciem jest doświadczenie, że źródłem natchnień i motorem dającym siły do działania jest sam Bóg, który ogarnia duszę i wszystkie jej psychiczne siły.
Pewność (niepowątpiewalność) jest większa niż przy innych typach poznania Boga. Można to zrozumieć o tyle, że nie ma tu zapośredniczenia poznania poprzez pojęcia-znaki, lecz zachodzi bezpośrednia rejestracja dokonującego się w duszy działania. Pewność tę można porównać do tej, jaką człowiek posiada przy afirmacji istnienia rzeczy i siebie samego w sądach egzystencjalnych. W ogóle momenty poznawcze w doświadczeniu mistycznym mają charakter afirmacji i asercji, które są istotnymi elementami poznania sądowego, a nie pojęciowego.
Impulsy i natchnienia nadprzyrodzone odznaczają się siłą i w sposób przemożny nakłaniają do działania (konieczność działania), które odznacza się szczególną skutecznością (zdolność do nadludzkich wysiłków). Skuteczność ta ujawnia się zwł. w przełamywaniu trudności płynących z natury samego człowieka i natury otoczenia.
Tego rodzaju przeżycia, wraz z towarzyszącą im refleksją rejestrującą stany bierne i wyzwalającą się aktywność nadprzyrodzoną, są doświadczeniem obecności Boga działającego w duszy ludzkiej. Nie ma tu „oglądu”, „wizji” płynących z pojęciowego poznania. Jest jednak wyraźna świadomość impulsów, natchnień, inspiracji, konieczności działania i jego skuteczności.
Doświadczenie mistyczne nie jest jednak doświadczeniem istoty Bożej, lecz doświadczeniem siebie jako podległego specjalnemu działaniu Boga osobowego. Jest to więc afirmacja (mocna) obecności Boga, ujawniającego się w działaniu.

Powrót